Κοιλιοκάκη: τι είναι - συμπτώματα | Διατροφή χωρίς γλουτένη

Γενικά για την κοιλιοκάκη
Γενικά για την κοιλιοκάκη

Διατροφή χωρίς γλουτένη
Διατροφή χωρίς γλουτένη

Τροφές και συστατικά με ή χωρίς γλουτένη
Τροφές και συστατικά με ή χωρίς γλουτένη

Γενικά για την κοιλιοκάκη

Η κοιλιοκάκη ή αλλιώς δυσανεξία στη γλουτένη ή εντεροπάθεια από γλουτένη είναι μία χρόνια νόσος του εντέρου που χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό 4 παραγόντων:

Γενετική προδιάθεση
Έκθεση στη γλουτένη
Περιβαλλοντικό παράγοντα και
Ανοσολογική απάντηση του οργανισμού

Ως γλουτένη νοείται το πρωτεϊνικό συστατικό που βρίσκεται στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι (γλιαδίνη, σεκαλίνη και χορδεΐνη, αντίστοιχα), στις διασταυρούμενες ποικιλίες και τα παράγωγα των ανωτέρω δημητριακών.

Το ανοσοποιητικό σύστημα των ατόμων με κοιλιοκάκη αναγνωρίζει τα πρωτεϊνικά αυτά συστατικά ως «απειλή» με αποτέλεσμα να επιτίθεται τόσο σε αυτά όσο και σε υγιή ιστό.

Πιο συγκεκριμένα, προσβάλλεται το εντερικό τοίχωμα και προκαλείται επιπέδωση (ατροφία) των λαχνών, δηλαδή των μικροπτυχώσεων στην εσωτερική επιφάνεια του λεπτού εντέρου και εμποδίζεται με αυτόν τον τρόπο η απορρόφηση αρκετών θρεπτικών συστατικών από τις τροφές.

Η κοιλιοκάκη εμφανίζεται περίπου στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η εμφάνιση της νόσου και των πρώτων συμπτωμάτων αυτής μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής του ανθρώπου, από τη βρεφική ηλικία με την εισαγωγή δημητριακών που περιέχουν γλουτένη στη διατροφή, έως την ενηλικίωση ή ακόμα και την τρίτη ηλικία, εξαιτίας κάποιου περιβαλλοντικού παράγοντα (χειρουργική επέμβαση, έντονο στρες, εγκυμοσύνη, ιογενής λοίμωξη).

Είναι σύνηθες φαινόμενο η ανίχνευση της κοιλιοκάκης στο στενό οικογενειακό περιβάλλον (συγγενείς πρώτου βαθμού) ενός ατόμου που ήδη πάσχει από το εν λόγω αυτοάνοσο, σε άτομα με άλλες αυτοάνοσες παθήσεις (π.χ. σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, αυτοάνοση ηπατίτιδα κ.ά.) ή διάφορα σύνδρομα (όπως σύνδρομο Down, σύνδρομο Turner κ.ά.).

Επί του παρόντος δεν υπάρχει θεραπεία για την κοιλιοκάκη, παρά μόνο η δια βίου τήρηση μιας δίαιτας χωρίς γλουτένη.

Τις περισσότερες φορές, η κοιλιοκάκη εκδηλώνεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων και διαταραχών που επηρεάζουν οποιαδήποτε περιοχή του σώματος, ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του ασθενούς και διακρίνονται στα γαστρεντερικά (αυτά που αφορούν στο πεπτικό σύστημα) και στα εξωεντερικά (ή μη εντερικά).

Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά μερικές από τις εκδηλώσεις που σχετίζονται με την κοιλιοκάκη:

Διαταραχές κενώσεων (συνήθως χρόνια διάρροια και πιο σπάνια δυσκοιλιότητα)
Στεατόρροια, δηλαδή υδαρή, λιπαρά, αφρώδη και ημισχηματισμένα, ανοιχτόχρωμα κόπρανα με έντονη οσμή
Κοιλιακή δυσφορία (μετεωρισμός – φούσκωμα και τυμπανισμός, κράμπες, πόνος, βορβορυγμοί – έντονοι ήχοι)
Ακούσια απώλεια βάρους και καθυστερημένη σωματική ανάπτυξη
Αδυναμία και παρατεταμένη κόπωση
Αναιμία
Νευρολογικά συμπτώματα όπως περιφερική νευροπάθεια, αταξία, επιληπτικές κρίσεις
Δερματολογικές διαταραχές συμπεριλαμβανομένης της ερπητοειδούς δερματίτιδας
Ορμονικές διαταραχές συμπεριλαμβανομένης της αμηνόρροιας και της καθυστερημένης εμμήνου ρύσεως
Αυτοάνοσα νοσήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι, θυρεοειδίτιδα, ηπατίτιδα, αγγειακή νόσος κολλαγόνου

Τα άτομα που εμφανίζουν τις παραπάνω εκδηλώσεις ή διαταραχές καλό είναι να μην εφαρμόσουν τη δίαιτα χωρίς γλουτένη χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί η διάγνωση της κοιλιοκάκης.

Επιπλέον, οι περισσότεροι ασθενείς με κοιλιοκάκη παραμένουν αδιάγνωστοι (σιωπηλή κοιλιοκάκη), ενώ υπάρχουν ασθενείς που διαγιγνώσκονται αργά στη ζωή τους ή που για οποιονδήποτε λόγο δε συμμορφώνονται στη δίαιτα χωρίς γλουτένη.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ασθενείς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να έρθουν κάποια στιγμή στη ζωή τους αντιμέτωποι με επιπλοκές της νόσου όπως οστεοπόρωση, υπογονιμότητα, αδενοκαρκίνωμα του στοματοφάρυγγα, του οισοφάγου, του παγκρέατος, του λεπτού και παχέος εντέρου, λέμφωμα T- και Β- κυττάρων non-Hodgkin.

Επιπρόσθετα, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό ασθενών που δεν ανταποκρίνεται πλήρως στη δίαιτα χωρίς γλουτένη (ανθεκτική κοιλιοκάκη).

Σε αυτούς τους ασθενείς τα κορτικοστεροειδή μπορεί να φανούν χρήσιμα.

Κάτι που είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί είναι η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, τα οποία μπορεί να είναι ευεργετικά για πολλούς ασθενείς, κυρίως τον πρώτο καιρό από τη διάγνωση της νόσου, σε περίπτωση που έχει διαπιστωθεί κάποια ανεπάρκεια.

Για το λόγο αυτό, πριν τη χορήγηση των διατροφικών συμπληρωμάτων από τον θεράποντα ιατρό, θα πρέπει να έχει προηγηθεί έλεγχος και αξιολόγηση των επιπέδων βιταμινών και μετάλλων στον οργανισμό του ασθενούς μέσα από εξετάσεις αίματος.

Διατροφή χωρίς γλουτένη

Η φυσιολογική λειτουργία του βλεννογόνου σε ασθενείς με κοιλιοκάκη προϋποθέτει την αυστηρή συμμόρφωσή τους στη δίαιτα χωρίς γλουτένη εφ’ όρου ζωής.

Η υιοθέτηση αυτού του διατροφικού προτύπου μπορεί να φαίνεται δύσκολη στην αρχή, όμως με τη σωστή ενημέρωση, καθοδήγηση και ψυχολογική υποστήριξη από τους επαγγελματίες υγείας αλλά με τη βοήθεια της οικογένειας ή/και του στενού περιβάλλοντος, η εφαρμογή της μπορεί να γίνει πιο εύκολη.

Για τους περισσότερους ανθρώπους, η εφαρμογή μιας δίαιτας με πλήρη αποκλεισμό της γλουτένης φαντάζει ίσως αδιανόητη, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι πολλών τροφίμων που καταναλώνουμε καθημερινά.

Προϊόντα του εμπορίου όπως το ψωμί και γενικότερα τα αρτοσκευάσματα, τα μακαρόνια και τα δημητριακά πρωινού είναι μερικά παραδείγματα τροφίμων που οι ασθενείς με κοιλιοκάκη δε μπορούν να καταναλώσουν.

Ωστόσο, πλέον η βιομηχανία τροφίμων έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν για κάθε τρόφιμο γενικής κατανάλωσης που διατίθεται στα ράφια των σούπερ-μάρκετ υπάρχει κάποιο αντίστοιχο χωρίς γλουτένη.

Στα άτομα με κοιλιοκάκη, πριν καταναλώσουν ένα συσκευασμένο προϊόν/τρόφιμο, συστήνεται να διαβάσουν και να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ετικέτας στην οποία αναγράφονται τα συστατικά.

Στις περιπτώσεις που αναγράφεται ότι περιέχεται γλουτένη ή ίχνη αυτής εντός του προϊόντος, το τρόφιμο δεν είναι ασφαλές για κατανάλωση από τα συγκεκριμένα άτομα, ενώ για τα τρόφιμα που διατίθενται στο εμπόριο χωρίς ετικέτα κανείς δε μπορεί να εγγυηθεί για την περιεκτικότητά τους σε γλουτένη, με εξαίρεση ίσως τις περιπτώσεις που υπάρχει επίσημη ενημέρωση από τον παρασκευαστή.

Η ανάγνωση της ετικέτας είναι πολύ σημαντική ακόμα και για τα συσκευασμένα τρόφιμα που υπό φυσιολογικές συνθήκες τα συστατικά τους δεν περιέχουν γλουτένη, καθώς το τελικό προϊόν μπορεί να περιέχει ίχνη γλουτένης λόγω επιμόλυνσης.

Αναφορικά με τη βρώμη, φαίνεται πως μπορεί να καταναλωθεί από άτομα με κοιλιοκάκη άφοβα μόνο σε περίπτωση που δεν έχει επιμολυνθεί με γλουτένη κατά το στάδιο καλλιέργειας, συγκομιδής, μεταφοράς, αποθήκευσης ή/και μεταποίησής της.

Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ σημαντική η ανάγνωση και κατανόηση του περιεχομένου των ετικετών που φέρουν τα τρόφιμα και αναγράφονται τα συστατικά τους.

Υπάρχουν τρόφιμα στα οποία αναγράφεται «χωρίς γλουτένη» ή «πολύ χαμηλής ποσότητας γλουτένης». Αυτό σημαίνει ότι το προϊόν έχει γλουτένη που δεν υπερβαίνει τα 20 mg (ή 20 ppm – μέρη ανά εκατομμύριο) ή τα 100 mg (ή 100 ppm) ανά κιλό προϊόντος, αντίστοιχα.

Κάτι ακόμη που αξίζει να αναφερθεί και να προσέξουν οι ασθενείς με κοιλιοκάκη είναι η διασταυρούμενη επιμόλυνση από γλουτένη.

Αυτό σημαίνει ότι τόσο εντός όσο και εκτός σπιτιού, τα τρόφιμα/προϊόντα που δεν περιέχουν γλουτένη έρχονται με κάποιον τρόπο σε επαφή με γλουτένη ή ίχνη αυτής.

Για να αποφευχθεί ο κίνδυνος επιμόλυνσης θα πρέπει:

Τα προϊόντα/τρόφιμα χωρίς γλουτένη να φυλάσσονται σε χωριστά ντουλάπια.
Τα γεύματα ελεύθερα γλουτένης να ετοιμάζονται πριν τα γεύματα με γλουτένη.
Να χρησιμοποιούνται διαφορετικά σκεύη οικιακής χρήσης για τους ασθενείς με κοιλιοκάκη, εάν δεν είναι εφικτό να καθαρίζονται επαρκώς.
Να καθαρίζεται σχολαστικά και με σαπούνι ο φούρνος μετά την παρασκευή γευμάτων με γλουτένη ή να καλύπτονται τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη που πρέπει να μπουν σε φούρνο. Το ίδιο ισχύει και για τη χρήση φούρνου μικροκυμάτων.
Το μαχαίρι/κουτάλι/πιρούνι που θα χρησιμοποιείται σε δοχεία (π.χ. βάζα) με τρόφιμα που καταναλώνει ασθενής με κοιλιοκάκη θα πρέπει να είναι καθαρό ή τουλάχιστον να μην έχει έρθει σε επαφή με γλουτένη, διαφορετικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ξεχωριστά σκεύη για προϊόντα κοινής χρήσης (π.χ. βούτυρο, μαργαρίνη, μέλι, μαρμελάδα κλπ.).
Χρειάζεται επιπλέον προσοχή με την καθαριότητα όσον αφορά τα χέρια, τα ρούχα, τις ποδιές, τα γάντια, τις επιφάνειες κοπής, τους πάγκους, τις πετσέτες ή πανιά καθαρισμού, τα σερβίτσια και γενικά με τα σκεύη μαγειρικής (κατσαρόλα, τοστιέρα, ψησταριά κλπ.).

Για την κατανάλωση γευμάτων εκτός σπιτιού, υπάρχουν εστιατόρια που απευθύνονται σε άτομα που ακολουθούν δίαιτα χωρίς γλουτένη, ενώ σε περίπτωση που κάποιος ασθενής με κοιλιοκάκη απευθυνθεί σε ένα οποιοδήποτε εστιατόριο ή ταβέρνα, θα πρέπει να ενημερωθεί από τον υπεύθυνο ή/και τον σεφ για τους τρόπους αποθήκευσης, παρασκευής και επεξεργασίας του γεύματος και των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται εντός της κουζίνας.

Για περισσότερες πληροφορίες για το φαγητό εκτός σπιτιού μπορείτε να επισκεφθείτε τη σελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Κοιλιοκάκης.

Επιπρόσθετα, είναι σημαντική η πληροφόρηση για το περιεχόμενο των προϊόντων όπως φάρμακα (συνταγογραφούμενα και μη), συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής φροντίδας και υγιεινής ή εκείνα που χρησιμοποιούνται στην περιοχή κοντά ή/και γύρω από το στόμα (κραγιόν, lip gloss, lip balm ή άλλα καλλυντικά), καθώς ενδέχεται να περιέχουν γλουτένη, οπότε θα πρέπει να αντικατασταθούν με τα αντίστοιχα προϊόντα ελεύθερα γλουτένης.

Σε καμία περίπτωση δε χρειάζεται πανικός!

Η υιοθέτηση της δίαιτας χωρίς γλουτένη χρειάζεται χρόνο, κυρίως στην αρχή, μέχρι το άτομο να συνηθίσει, να κατανοήσει ποιες τροφές είναι επιτρεπτές και ποιες είναι εκείνες που θα πρέπει να αποφεύγει, όμως το πιο σημαντικό είναι να καταλάβει για ποιο λόγο εφαρμόζει τη δίαιτα και τι έχει να του προσφέρει αυτή.

Για πολλούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης είναι επιλογή χωρίς να συντρέχει κάποιος λόγος υγείας.

Αυτό σημαίνει ότι η δίαιτα χωρίς γλουτένη έχει γίνει πλέον ευρέως διαδεδομένη με αποτέλεσμα να υπάρχει αρκετή ενημέρωση και πολλές διαθέσιμες επιλογές σε προϊόντα, συνεπώς μπορεί να υπάρξει ποικιλία και ισορροπία σε ένα διαιτολόγιο ακόμα και με την αποχή της γλουτένης.

Όσον αφορά την κοιλιοκάκη, αυτό που είναι σημαντικό να σκεφτεί ο ασθενής είναι ότι για τη διαχείριση της νόσου χρειάζεται:

συνεχής και μακροχρόνια παρακολούθηση από ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας
εκπαίδευση σχετικά με τη νόσο και την αναγνώριση συστατικών που δεν είναι ασφαλή για κατανάλωση (ανάγνωση ετικέτας τροφίμων)
ενημέρωση για την επιμόλυνση και τα γεύματα εκτός σπιτιού και φυσικά
δια βίου τήρηση της δίαιτας χωρίς γλουτένη

Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Κοιλιοκάκης (Πανελλήνιος Σύλλογος Πασχόντων από Κοιλιοκάκη) και την αντίστοιχη ιδιωτική ομάδα στο Facebook.