- ΕισαγωγήΕισαγωγή
- Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)
- Υπολογισμός ΔΜΣΥπολογισμός ΔΜΣ
- Δείκτης Μάζας Σώματος και υγείαΔείκτης Μάζας Σώματος και υγεία
Εισαγωγή
Το σωματικό βάρος ενός ατόμου, δηλαδή ο αριθμός των κιλών που δείχνει η ζυγαριά όταν ζυγίζεται, είναι το άθροισμα του βάρους των υγρών, του λίπους, των μυών και των οστών του σώματός του.
Όμως η ζυγαριά από μόνη της δεν αποτελεί ένα αξιόπιστο εργαλείο εκτίμησης του υγιούς βάρους ή της σύστασης του σώματος.
Για να βρούμε το υγιές βάρος ενός ατόμου είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη επιπλέον:
- το ποσοστό του συνολικού σωματικού λίπους και
- την κατανομή αυτού, δηλαδή το σημείο που αποθηκεύεται το λίπος στο σώμα (κοιλιακή χώρα ή περιφέρεια γλουτών).
Το σωματικό βάρος, το συνολικό λίπος και η κατανομή του στο σώμα, θα πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης κάποιας χρόνιας πάθησης.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται συχνότερα για την ταξινόμηση των ατόμων σε κατηγορίες βάρους είναι:
- η μέτρηση της περιφέρειας (περιμέτρου) μέσης και
- ο υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) ή Δείκτη Quetelet ή BMI (Body Mass Index).
Η μέτρηση της περιφέρεια μέσης χρησιμοποιείται για να εκτιμήσουμε την κατανομή του σωματικού λίπους, δηλαδή σε ποιο σημείο συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό λίπους. Υπάρχουν δυο είδη κατανομής του λίπους στο σώμα: η κατανομή τύπου «μήλο» (συσσώρευση λίπους στην περιοχή της κοιλιάς) και η κατανομή τύπου «αχλάδι» (συσσώρευση λίπους στην περιοχή των γλουτών).
Το περιττό λίπος στην κοιλιά μπορεί να είναι επικίνδυνο για την υγεία, καθώς περιβάλλει τα εσωτερικά όργανα και αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης παθήσεων, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών, του διαβήτη κ.ά.
Η μέτρηση της περιφέρειας μέσης πραγματοποιείται μετά από ολονύχτια νηστεία, σε θέση όρθια, με τα πόδια κοντά μεταξύ τους και το βάρος ομοιόμορφα κατανεμημένο σε όλο το σώμα (χαλαρή στάση σώματος). Η μέτρηση γίνεται στο τέλος μιας φυσιολογικής εκπνοής, αφού ο εξεταζόμενος νωρίτερα έχει χαλαρώσει παίρνοντας μερικές ανάσες πριν τη μέτρηση.
Η περιφέρεια μέσης μετράται στο μέσο μεταξύ της τελευταίας ψηλαφητής πλευράς (κατώτατο πλευρό) και της ακρολοφίας του λαγόνιου οστού, τοποθετώντας χωρίς πίεση μια μη ελαστική (μη εκτατή) ταινία – μεζούρα παράλληλα με το έδαφος, στη μικρότερη περιφέρεια του κορμού, τη μέση, συνήθως πάνω από τον ομφαλό. Οι μετρήσεις της περιμέτρου μέσης αξιολογούν το κοιλιακό/σπλαχνικό λίπος.
Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)
Ελλιποβαρές, βάσει του ΔΜΣ, χαρακτηρίζεται το άτομο, του οποίου το σωματικό βάρος είναι χαμηλό αναφορικά με το ύψος του, γεγονός που σε κλινικό περιβάλλον σχετίζεται με αυξημένες μετεγχειρητικές επιπλοκές, ποσοστά λοιμώξεων και διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο.
Υπέρβαρο είναι η κατάσταση εκείνη κατά την οποία το σωματικό βάρος υπερβαίνει τα όρια του φυσιολογικού εύρους, τα οποία καθορίζονται με βάση το ύψος.
Παχυσαρκία είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αύξηση του λιπώδους ιστού, είτε σε όλο το σώμα, είτε τοπικά και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας (κυρίως από καρδιαγγειακά).
Η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για ποικίλες παθολογικές καταστάσεις, όπως:
- Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση)
- Υψηλή LDL χοληστερόλη, χαμηλή HDL χοληστερόλη ή υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων (δυσλιπιδαιμία)
- Διαβήτη τύπου 2
- Στεφανιαία νόσο
- Εγκεφαλικό επεισόδιο
- Μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος
- Οστεοαρθρίτιδα
- Άπνοια ύπνου και αναπνευστικά προβλήματα
- Χρόνια φλεγμονή και αυξημένο οξειδωτικό στρες
- Ορισμένοι τύποι καρκίνου (ενδομητρίου, μαστού, παχέος εντέρου, νεφρών, χοληδόχου κύστης και ήπατος)
- Χαμηλή ποιότητα ζωής
- Ψυχικές νόσοι, όπως κλινική κατάθλιψη κ.ά.
Ο ΔΜΣ επινοήθηκε τη δεκαετία του 1830 από το Βέλγο Lambert Adolphe Jacques Quetelet (1796 – 1874), που ήταν μαθηματικός, κοινωνιολόγος, στατιστικολόγος και αστρονόμος.
Ο ΔΜΣ είναι ένας απλός, εύχρηστος και ανέξοδος δείκτης – εργαλείο ελέγχου του βάρους ως προς το ύψος, δηλαδή μας βοηθάει να αξιολογήσουμε εάν το σωματικό βάρος ενός ατόμου ηλικίας 20 ετών και άνω είναι αυξημένο ή μειωμένο σε σχέση με το ύψος του.
Επιπλέον, ο ΔΜΣ βοηθάει στην εκτίμηση του κινδύνου εμφάνισης προβλημάτων υγείας λόγω παχυσαρκίας, χωρίς, ωστόσο, να μπορούμε να μετρήσουμε μέσω αυτού το ποσοστό σωματικού λίπους ενός ατόμου ή να κάνουμε διάγνωση της παχυσαρκίας ή άλλων προβλημάτων υγείας.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι επειδή ο ΔΜΣ δεν κάνει διάκριση μεταξύ άλιπης και λιπώδους μάζας, μπορεί να υπερεκτιμά το ποσοστό λίπους σε άτομα με αυξημένη μυϊκή μάζα, όπως μερικοί (επαγγελματίες) αθλητές και οι bodybuilders, χωρίς όμως να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία τους. Ομοίως, μπορεί να υποεκτιμά το ποσοστό του λίπους σε ηλικιωμένους, άτομα με πολύ λεπτόσωμη κατασκευή ή νεαρά άτομα στην αρχή της ενηλικίωσης, στα οποία δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν ΔΜΣ κάτω από το φυσιολογικό εύρος.
Επίσης, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα άτομο με φυσιολογικό ΔΜΣ εμφανίζει αυξημένα ποσοστά λίπους, ως αποτέλεσμα κακής ποιότητας διατροφής ή/και ελλιπούς φυσικής δραστηριότητας.
Επιπλέον, πέρα από τη σύσταση του σώματος, ο ΔΜΣ δε λαμβάνει υπόψη την ηλικία, την εθνικότητα και το φύλο.
Η χρήση του ΔΜΣ για ταξινόμηση των ατόμων σε κατηγορίες βάρους θα πρέπει να αποφεύγεται για συγκρίσεις πληθυσμών διαφορετικής εθνικότητας (π.χ. οι Ασιάτες έχουν διαφορετικά όρια ΔΜΣ), σε αθλητές, γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού.
Η συσχέτιση μεταξύ του ΔΜΣ και του σωματικού λίπους είναι αρκετά ισχυρή, αλλά ακόμη και αν δυο άτομα έχουν τον ίδιο ΔΜΣ, το επίπεδο σωματικού λίπους που έχουν μπορεί να διαφέρει.
Σε γενικές γραμμές ισχύουν τα παρακάτω:
- Για την ίδια τιμή ΔΜΣ, οι γυναίκες τείνουν να έχουν περισσότερο σωματικό λίπος από τους άνδρες.
- Για την ίδια τιμή ΔΜΣ, η ποσότητα σωματικού λίπους μπορεί να είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη μεταξύ ατόμων διαφορετικών φυλετικών ομάδων.
- Για την ίδια τιμή ΔΜΣ, οι ηλικιωμένοι, κατά μέσο όρο, τείνουν να έχουν περισσότερο σωματικό λίπος από τους νεότερους ενήλικες.
- Για την ίδια τιμή ΔΜΣ, οι αθλητές έχουν λιγότερο σωματικό λίπος συγκριτικά με τους μη αθλητές.
Υπολογισμός ΔΜΣ
Ο ΔΜΣ υπολογίζεται ως το σωματικό βάρος (σε κιλά – kg) προς το ύψος (σε μέτρα – m) στο τετράγωνο, επομένως έχει ως μονάδα μέτρησης το kg/m2.
Έτσι, ένας ενήλικας με βάρος 70 κιλά και ύψος 1,70 μέτρα θα έχει ΔΜΣ = 24,2 kg/m2. Τι σημαίνει όμως αυτό το νούμερο;
Υπολογίστε τον ΔΜΣ σας
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας – ΠΟΥ (World Health Organization, WHO), η ταξινόμηση των ατόμων βάσει του ΔΜΣ γίνεται ως εξής:
Η χρήση του ΔΜΣ για την κατηγοριοποίηση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας προτάθηκε το 1997 από τον ΠΟΥ, προκειμένου να αποτελέσει βάση για παρεμβάσεις σε ατομικό και πληθυσμιακό επίπεδο.
Οι κατηγορίες βάρους του ΠΟΥ, με βάση τον ΔΜΣ, έχουν υιοθετηθεί ευρέως ως κλινικές κατευθυντήριες γραμμές για τη θεραπεία ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο για χρόνιες παθήσεις.
Ο ΔΜΣ χρησιμοποιείται επίσης σε παιδιά και εφήβους και υπολογίζεται με τον ίδιο τύπο όπως και στους ενήλικες, αλλά ερμηνεύεται διαφορετικά, μέσω της σύγκρισης με τα πληθυσμιακά πρότυπα ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Ο ΔΜΣ μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία, όπως καταδεικνύεται από τις καμπύλες ανάπτυξης για αγόρια και κορίτσια, από τη γέννηση (αν και προτείνεται η χρήση τους από την ηλικία των 2 ετών) έως και την ηλικία των 19 ετών.
Ο ΔΜΣ των παιδιών και των εφήβων πρέπει να είναι συγκεκριμένος για την ηλικία και το φύλο, καθώς η ποσότητα του σωματικού λίπους αλλάζει με την ηλικία και η ποσότητα του σωματικού λίπους διαφέρει μεταξύ κοριτσιών και αγοριών.
Οι καμπύλες ανάπτυξης ΔΜΣ για την ηλικία λαμβάνουν υπόψη αυτές τις διαφορές και παρουσιάζουν οπτικά τον ΔΜΣ ως εκατοστιαίες θέσεις.
Μπορείτε να βρείτε τις καμπύλες ανάπτυξης για τον ΔΜΣ ανάλογα με την ηλικία για αγόρια και κορίτσια από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) πατώντας εδώ και τον ΠΟΥ πατώντας εδώ και εδώ.
Ερμηνεία της εκατοστιαίας θέσης του ΔΜΣ ανάλογα με την ηλικία σε παιδιά και εφήβους:
Παρά τους περιορισμούς στη χρήση του, που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο ΔΜΣ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως.
Ωστόσο, μέσω του ΔΜΣ δεν μπορεί να γίνει ανίχνευση της σαρκοπενικής παχυσαρκίας, δηλαδή ένα άτομο μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως παχύσαρκο βάσει του ΔΜΣ, αλλά να έχει αρκετά χαμηλή άλιπη σωματική μάζα, η οποία αδυνατεί να διατηρήσει τη φυσιολογική λειτουργία του σώματος. Με αυτόν τον τρόπο, η επίδραση της σαρκοπενικής παχυσαρκίας στη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα μπορεί να υποεκτιμάται.
Επιπλέον, η υποθρεψία, δηλαδή η κακή κατάσταση θρέψης του οργανισμού, μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με οποιοδήποτε τιμή ΔΜΣ και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, η ερμηνεία του ΔΜΣ θα πρέπει να περιλαμβάνει και άλλους παράγοντες, όπως η ηλικία, το φύλο, η εθνικότητα, η σύσταση του σώματος, το στάδιο της ζωής (παιδιά, έφηβοι, εγκυμοσύνη, θηλασμός, ηλικιωμένοι) καθώς και των παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν τη μέτρηση του σωματικού βάρους, όπως το οίδημα ή ο ασκίτης.
Δείκτης Μάζας Σώματος και υγεία
Χρησιμοποιώντας την τιμή του ΔΜΣ σε συνδυασμό με την τιμή της περιφέρεια μέσης μπορεί να προσδιοριστεί ο κίνδυνος εμφάνισης νόσου (διαβήτης τύπου ΙΙ, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση και καρδιαγγειακά).
Η παρακολούθηση των μεταβολών της περιφέρειας μέσης με την πάροδο του χρόνου είναι χρήσιμη, δεδομένου ότι μπορεί να αποτελέσει δείκτη του κοιλιακού/σπλαχνικού λίπους ακόμη και ελλείψει μεταβολής του ΔΜΣ.
Η συμπερίληψη των μετρήσεων της περιφέρειας μέσης είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε άτομα που κατηγοριοποιούνται ως φυσιολογικά ή υπέρβαρα βάσει του ΔΜΣ, διότι βοηθά στη διάκριση εκείνων που έχουν αυξημένη μυϊκή μάζα έναντι εκείνων με περίσσεια σωματικού λίπους.
Κίνδυνος εμφάνισης νόσου, βάσει του ΔΜΣ και της περιφέρειας μέσης:
Ωστόσο, πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν πως για τους λευκούς, τα κατώτατα όρια για την περιφέρεια μέσης που υποδεικνύουν αυξημένο κίνδυνο μελλοντικών στεφανιαίων επεισοδίων, σε κάθε κατηγορία ΔΜΣ είναι τα παρακάτω:
Βιβλιογραφία
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Growth Chart Training: Using the WHO Growth Charts – 2015
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC): About adult BMI – 2022
- Medical News Today: Why BMI is inaccurate and misleading – 2022
- Nuttall FQ. Body Mass Index: Obesity, BMI, and Health: A Critical Review. Nutr Today. 2015 May;50(3):117-128. doi: 10.1097/NT.0000000000000092. Epub 2015 Apr 7. PMID: 27340299; PMCID: PMC4890841.
- Ross R, Neeland IJ, Yamashita S, Shai I, Seidell J, Magni P, Santos RD, Arsenault B, Cuevas A, Hu FB, Griffin BA, Zambon A, Barter P, Fruchart JC, Eckel RH, Matsuzawa Y, Després JP. Waist circumference as a vital sign in clinical practice: a Consensus Statement from the IAS and ICCR Working Group on Visceral Obesity. Nat Rev Endocrinol. 2020 Mar;16(3):177-189. doi: 10.1038/s41574-019-0310-7. Epub 2020 Feb 4. PMID: 32020062; PMCID: PMC7027970.
- Weir CB, Jan A. BMI Classification Percentile And Cut Off Points. 2023 Jun 26. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 31082114.
Θέλετε να αποκτήσετε το ιδανικό βάρος ακολουθώντας ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής;
Κυριακή (Κέλη) Παπαδοπούλου
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, M.Sc.
Η Κέλη είναι Διαιτολόγος με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στην Κλινική Ιατρική Έρευνα και την Κλινική Διατροφή. Με γνώμονα τη Μεσογειακή Δίαιτα και έχοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο έρχεται να δώσει λύσεις στις κακές διατροφικές συνήθειες της σύγχρονης καθημερινότητας που επιβαρύνουν την ποιότητα ζωής μας. Προτεραιότητά της είναι να μεταδώσει την αγάπη και τις γνώσεις της για την ισορροπημένη διατροφή και τη σημασία της φροντίδας της ψυχικής και σωματικής μας υγείας.
