Πυθαγόρεια Διατροφή

Γενικά
Γενικά

Η ιστορία της πυθαγόρειας διατροφής
Η ιστορία της πυθαγόρειας διατροφής

Βασικές τροφές στη χορτοφαγική δίαιτα
Βασικές τροφές στη χορτοφαγική δίαιτα

Δημητριακά
Δημητριακά

Όσπρια
Όσπρια

Φύτρα
Φύτρα

Φρέσκα φρούτα και λαχανικά
Φρέσκα φρούτα και λαχανικά

Ξηροί καρποί
Ξηροί καρποί

Ελαιόλαδο
Ελαιόλαδο

Μέλι
Μέλι

Αποξηραμένα φρούτα
Αποξηραμένα φρούτα

Πυθαγόρεια διατροφή πρόγραμμα
Πυθαγόρεια διατροφή πρόγραμμα

Γενικά

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας διάφορες ομάδες ακολουθούσαν χορτοφαγικές δίαιτες. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Πυθαγόρας εκθείαζε τα οφέλη της χορτοφαγικής διατροφής για την υγεία και δίδασκε ότι η σφαγή των ζώων ήταν ανήθικη. Το δόγμα αυτό βασίστηκε στην πεποίθησή του ότι η αθάνατη ψυχή μετενσαρκώνεται μετά το θάνατο του σώματος.

Ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του ακολουθούσαν μια απλή δίαιτα με ψωμί, μέλι και λαχανικά. Έτσι, μέχρι το 1800, η δίαιτα με βάση τα φυτά ήταν ευρέως γνωστή ως Πυθαγόρεια Διατροφή.

Πολλές θρησκείες διαθέτουν μακρά παράδοση τήρησης μιας χορτοφαγικής διατροφής, συμπεριλαμβανομένων τόσο του Βουδισμού όσο και του Τζαϊνισμού. Όπως και οι οπαδοί του Πυθαγόρα, αυτές οι θρησκείες προσεγγίζουν τη χορτοφαγική διατροφή υπό το πρίσμα της μη βίας.

Αντιθέτως, στα μέσα της δεκαετίας του 1800, η νεοσύστατη Εκκλησία των Αντβεντιστών της Εβδόμης Ημέρας υποστήριξε τη χορτοφαγική διατροφή για τους οπαδούς της, αν και ο στόχος της ήταν να προάγει την προσωπική υγεία και τη μακροζωία και όχι να τηρεί ένα ηθικό πλαίσιο.

Η ιστορία της πυθαγόρειας διατροφής

Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (580 π.Χ. – 496 π.Χ.) ήταν σημαντικός Έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Μπορεί ο Πυθαγόρας να είναι περισσότερο γνωστός παγκοσμίως για το μαθηματικό του θεώρημα, όμως για πολλά χρόνια θεωρούνταν ο πατέρας της χορτοφαγίας, καθώς ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που ακολούθησαν χορτοφαγική διατροφή, δηλαδή μια διατροφή χωρίς κρέας, που αναφέρεται συχνά ως Πυθαγόρεια ή Πυθαγόρειος διατροφή.

Η διατροφή που ακολουθούσε ο Πυθαγόρας ήταν lacto vegetarian, δηλαδή έτρωγε με σειρά από τη μεγαλύτερη ποσότητα στη μικρότερη τα εξής: φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ξηρούς καρπούς, ελάχιστα όσπρια και γαλακτοκομικά.

Οι χορτοφάγοι στην Ευρώπη, ακόμα και μετά τα αρχαία χρόνια, ονομάζονταν «Πυθαγόρειοι» ακριβώς λόγω του μαθηματικού και φιλοσόφου Πυθαγόρα, ο οποίος μαζί με τους ακολούθους του απείχε από το κρέας κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, ενώ η χορτοφαγία πριν την ίδρυση του χορτοφαγικού κινήματος (The Vegan Society) από τον Donald Watson λεγόταν πυθαγόρεια διατροφή (Pythagorean Diet).

Όμως, οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι κατά την αρχαιότητα δεν ήταν μόνο χορτοφάγοι, ήταν μαθητές σε μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα από τον Πυθαγόρα το Σάμιο στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η διδασκαλία γινόταν με προφορικό τρόπο και οι προϋποθέσεις για την είσοδο των μαθητών ήταν αυστηρές. Ο μαθητής έπρεπε να υιοθετήσει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής, να ασκηθεί στην εγκράτεια, να τηρεί απόλυτη σιωπή για κάποια έτη, να απέχει από συγκεκριμένες τροφές και να κάνει καθαρμούς. Οι Πυθαγόρειοι, δηλαδή, ακολουθούσαν χορτοφαγική διατροφή τόσο για θρεπτικούς λόγους, για να κρατήσουν τις τέσσερις ιδιοσυγκρασίες του σώματος σε ισορροπία, όσο και για λόγους ηθικής.

Κατά το Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, ο Πυθαγόρας είχε πει: «Εφ’ όσον συνεχίζει να είναι το άτομο άσπλαχνος καταστροφέας των κατώτερων ζωντανών όντων δε θα γνωρίσει ποτέ υγεία ή ειρήνη. Για όσο κατασφάζουν οι άνθρωποι τα ζώα, θα σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. Πράγματι, αυτός που σπέρνει το σπόρο της δολοφονίας και του πόνου δεν μπορεί να θερίσει χαρά και αγάπη.»

Οι γνώσεις που έχουμε σήμερα για τους Πυθαγόρειους, αλλά και για τον ίδιο τον Πυθαγόρα, βασίζονται στα έργα των μεταγενέστερων συγγραφέων, στους οποίους περιλαμβάνονταν και οι λεγόμενοι «Νεοπυθαγόρειοι». Επομένως, είναι δύσκολο να αποδειχτεί τι άνηκε στη σκέψη του Πυθαγόρα και τι στους μαθητές του. Ωστόσο, μετά το θάνατο του Πυθαγόρα διακόπηκε η άμεση σχέση μαθητών και δασκάλου, διατηρήθηκε όμως και συνεχίστηκε η πνευματική εργασία του δασκάλου. Την πυθαγόρεια κοινότητα διέκρινε ο μυστικισμός, γι’ αυτό και ήταν πολύ δύσκολο να γίνει κάποιος μέλος. Επομένως, λόγω αυτής της μυστικότητας είναι πολύ λίγες οι πληροφορίες που σώθηκαν.

Όπως προκύπτει από αναφορές, ο Πυθαγόρας έδινε μεγάλη σημασία στη διατροφή με ελαφρές τροφές, όπως ο κρίθινος άρτος, τα λαχανικά, το μέλι και οι φρέσκοι ή αποξηραμένοι καρποί. Έλεγε πως δεν πρέπει κανείς να τρώει το παράγον μαζί με το παραγόμενο π.χ. κοτόπουλο και αυγό. Δίδασκε την πλήρη αποχή από την κρεοφαγία με εξαίρεση το κρέας της ιεροθυσίας, δηλαδή κρέας από σφάγια που θυσιάστηκαν και αυτό όχι από κάθε μέρος του ζώου. Ωστόσο, ο ίδιος σπάνια θυσίαζε έμψυχα και συχνότερα προσέφερε κριθαράλευρο, στεφάνους ανθέων και θυμιάματα.

Όπως αναφέρει ο Ησίοδος στο έργο του «Ἔργα καὶ Ἡμέραι», τα δημητριακά ήταν η βάση της διατροφής των ανθρώπων της Χρυσής Εποχής και η βασική τροφή των Πυθαγορείων: «Για το γεύμα τους (οι Πυθαγόρειοι) χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά άρτο και μέλι».

Βασικές τροφές στη χορτοφαγική δίαιτα

Δημητριακά

Τα δημητριακά περιέχουν σύνθετους υδατάνθρακες και υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες (12-14% τα δημητριακά, 16% το ρύζι και 18% το κεχρί), ελάχιστα αλλά ωφέλιμα λιπίδια και άφθονες φυτικές ίνες, ενώ είναι πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.

Τα δημητριακά ολικής άλεσης όπως είναι το σιτάρι, το κριθάρι, η σίκαλη, η βρώμη, το καλαμπόκι, ο αμάρανθος (ιερός καρπός των Τολτέκων, των Μάγιας και των Ίνκας), το ρύζι (που αποτέλεσε επί χιλιετίες τη διατροφική βάση των πολιτισμών της Ανατολικής Ασίας) και τα παράγωγά τους (μούσλι, ψωμί, πίτες, ζυμαρικά, γλυκίσματα) αντικαθιστούν τα αντίστοιχα λευκά και επεξεργασμένα.

Η ζέα είναι πιθανόν το αρχαιότερο είδος δημητριακού στην Εγγύς Ανατολή και υπήρξε βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων και Αιγύπτιων. Η ζέα διαθέτει μια αδιαμφισβήτητη θρεπτική αξία και δεν είναι τυχαίο ότι η ετυμολογία της αρχαίας ελληνικής λέξης «ζείδωρος», που σημαίνει «προσφέρει ζωή», προέρχεται από το συγκεκριμένο δημητριακό.

Η ζέα είναι σχεδόν δυο φορές πλουσιότερη σε φυτικές ίνες συγκριτικά με άλλα σιτηρά, γεγονός που την καθιστά μια καλή επιλογή για τους ανθρώπους που πάσχουν από διαβήτη ή δυσκοιλιότητα. Ο σκληρός σίτος αποτελεί την προτιμώμενη πρώτη ύλη για την παρασκευή υψηλής ποιότητας ζυμαρικών και προϊόντων αρτοποιίας λόγω συγκεκριμένων ιδιοτήτων.

Ο δίκοκκος της ζέας χαρακτηρίζεται από ένα σκληρό και συμπαγές ενδοσπέρμιο, υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη και καροτενοειδή, με λιγότερο ελαστική και περισσότερο επεκτάσιμη ποιοτική γλουτένη. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αναζωπύρωση της δημοτικότητας της ζέας για όσους ακολουθούν μια υγιεινή διατροφή.

Το κεχρί ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι το καλλιεργούσαν συστηματικά και το χρησιμοποιούσαν κυρίως για την παρασκευή ψωμιού. Ο Πυθαγόρας το πρότεινε στους μαθητές του ως την ιδανική τροφή. Το κεχρί είναι ένα είδος δημητριακού πλούσιο σε σύνθετους υδατάνθρακες (δεν περιέχει γλουτένη) και φυτικές ίνες, ενώ αποτελεί μια καλή πηγή φυτικής πρωτεΐνης.

Επίσης, είναι πλούσιο σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ιδιαίτερα νιασίνη, φολικό οξύ (Β9) και Β6. Σημαντική είναι η περιεκτικότητά του σε σίδηρο, ασβέστιο, κάλιο, μαγνήσιο, χαλκό και ψευδάργυρο. Όταν το κεχρί συνδυάζεται με όσπρια και ωμούς ξηρούς καρπούς, δίνει πρωτεΐνη αντίστοιχη με αυτή του κρέατος, ενώ όταν προστίθεται στο καστανό ρύζι (πρασόρυζο, σπανακόρυζο, γεμιστά, ντολμάδες), εμπλουτίζει τη θρεπτική αξία του γεύματος. Το κεχρί μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ καλό πρωινό γεύμα, εάν σε αυτό προσθέσουμε μέλι, κανέλα, ξηρούς καρπούς, σταφίδες.

Όσπρια

Τα όσπρια (φακές, ρεβίθια, φασόλια, φάβα) είναι τροφές πλούσιες σε φυτικές πρωτεΐνες, σύνθετους υδατάνθρακες, άφθονες φυτικές ίνες και λίγα ωφέλιμα λιπαρά. Περιέχουν πολλών ειδών βιταμίνες (ακόμη και Β12), ιχνοστοιχεία και μέταλλα που χρειάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός. Από τα όσπρια λείπουν κάποια απαραίτητα αμινοξέα, εάν όμως συνδυαστούν με κάποιο δημητριακό (καστανό ρύζι, καλαμπόκι, ψωμί ολικής άλεσης), μετατρέπονται σε ένα σπουδαίο και ολοκληρωμένο γεύμα υψηλής πρωτεϊνικής αξίας.

Τα όσπρια κατατάσσονται στις θεραπευτικές τροφές, καθώς η κατανάλωσή τους μειώνει τη χοληστερίνη στο αίμα και έχει πιθανόν προστατευτική δράση απέναντι στον καρκίνο, τις καρδιακές παθήσεις, βοηθάει το κυκλοφορικό και συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα.

Φύτρα

Τα φύτρα από φρεσκοφυτεμένους σπόρους δημητριακών και οσπρίων (σιταρόχορτου, χόρτου φαγόπυρου, βρώμης, κριθαριού, φασολιού, φακής κ.ά.) είναι μια ακόμα σπουδαία τροφή, ενώ περιέχουν την τόσο απαραίτητη ζωτική ενέργεια, καθώς τρώγονται ωμά. Τα φύτρα περιέχουν λίγες θερμίδες και λιπαρά, αλλά είναι έξοχη πηγή φυτικών ινών, αντιοξειδωτικών και βιταμινών. Χάρη σε κάποια χημικά μόρια που περιέχουν, που δεν ξέρουμε ακριβώς τη δράση τους, τροφοδοτούν τον οργανισμό με ενέργεια και μας αναζωογονούν. Συμβάλλουν στην ανανέωση των κυττάρων και καθυστερούν τη γήρανση.

Φρέσκα φρούτα και λαχανικά

Τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά είναι η πιο απαραίτητη τροφή για τον άνθρωπο, καθώς, εκτός των σπουδαίων συστατικών που περιέχουν επειδή καταναλώνονται ωμά, έχουν την τόσο απαραίτητη σε όλους μας ζωτική ενέργεια.

Εάν έπρεπε να διαλέξουμε τα δυο κορυφαία λαχανικά, που βοηθούν περισσότερο από τα υπόλοιπα στη μακροζωία, αυτά είναι το σκόρδο και το κρεμμύδι. Όλοι οι αρχαίοι λαοί γνώριζαν τις θεραπευτικές και αναζωογονητικές ιδιότητες των δυο αυτών θαυματουργών τροφών. Για πάρα πολλά χρόνια το σκόρδο χρησιμοποιείτο ως μέσο θεραπείας διαφόρων ασθενειών, ενώ πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι μειώνει την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων (αντιθρομβωτική δράση) και νεοπλασμάτων (αντιοξειδωτική δράση) και έχει ισχυρή αντιμικροβιακή δράση. Τα σκόρδα και τα κρεμμύδια εξισορροπούν την πίεση του αίματος, κατεβάζουν την «κακή» LDL χοληστερίνη, βοηθούν στην πέψη και στις παθήσεις του στομάχου, ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και εξουδετερώνουν τα μικρόβια και τους μικροοργανισμούς ενεργώντας ως αντιβιοτικά.

Ως οι σύγχρονοι βασιλείς των ελληνικών φρούτων θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τα σταφύλια, τα σύκα, τα ρόδια και τα μήλα. Εντούτοις, πρέπει να υπογραμμίσουμε την άριστη διατροφική αξία και των υπόλοιπων μεσογειακών φρούτων. Η φρουτοθεραπεία και ειδικώς η σταφυλοθεραπεία αποτελούσε βασική μέθοδο της Φυσιοθεραπευτικής, που χρησιμοποιούσαν οι Ασκληπιάδες ιατροί, μέθοδο που ασκείται και σήμερα από τη σύγχρονη Φυσιοθεραπευτική (Naturopathy). Η έννοια της υγείας έχει συσχετιστεί άμεσα με τις δυο αυτές κατηγορίες τροφών.

Ξηροί καρποί

Οι ξηροί καρποί είναι η πιο παρεξηγημένη από όλες τις φυτικές τροφές. Εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε θερμίδες, επικρατεί η άποψη πως παχαίνουν και γι’ αυτό δεν πρέπει να τους καταναλώνουμε. Οι πρόγονοί μας είχαν τους ξηρούς καρπούς ως βασικό συστατικό της διατροφής τους. Στην «Πολιτεία» ο Πλάτων θεωρεί τα καρύδια και τα αμύγδαλα ως βάση της τροφής των πολιτών της ιδανικής πολιτείας.

Οι ξηροί καρποί αποτελούσαν βασική τροφή των φιλοσόφων. Σήμερα έχει αποδειχτεί ότι είναι πλούσιοι σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ω-3 και ω-6 (αντιγηραντικά λιπίδια), πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία (π.χ. μαγνήσιο), φυτικές ίνες, αλλά και πολλές βιταμίνες, όπως η βιταμίνη Ε.

Τα αμύγδαλα περιέχουν αρκετά υψηλές ποσότητες σε ασβέστιο και λιγότερο σε σίδηρο, αλλά και άλλα μέταλλα και ιχνοστοιχεία, όπως ψευδάργυρο, σελήνιο και κάλιο. Είναι πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά, βιταμίνη Ε, φυτικές ίνες και φυτοστερόλες.

Το γάλα αμυγδάλου είναι ένα πολύ θρεπτικό και εύπεπτο φυτικό γάλα, καλή πηγή ασβεστίου, μαγνησίου, μαγγανίου, βιταμινών Ε, Β2, Κ, τρυπτοφάνης, με ιδιότητες που προστατεύουν την καρδιά, καλά λιπαρά, που βοηθούν στον έλεγχο του βάρους, της γλυκόζης στο αίμα και μας δίνουν ενέργεια.

Τα καρύδια είναι πλούσια σε φυτικές στερόλες, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικές ουσίες (όπως σελήνιο και ψευδάργυρο), παρέχουν αρκετό μαγνήσιο, κάλιο, φώσφορο, λίγο σίδηρο, καθώς και βιταμίνη Ε.

Παρόμοιες ιδιότητες και θρεπτικά συστατικά υπάρχουν στα φουντούκια και στα φιστίκια (κάσιους, Βραζιλίας, Αιγίνης, αφρικανικά). Οι ξηροί καρποί πρέπει να καταναλώνονται ωμοί, ενώ συνδυάζονται άριστα με φρούτα, φρέσκα ή αποξηραμένα, στη σαλάτα, αναμεμιγμένοι με δημητριακά (μούσλι) και ιδανικά όχι ψημένοι (χάνουν μέρος των θρεπτικών συστατικών) και αλατισμένοι. Χρειάζεται προσοχή σε περίπτωση αλλεργίας.

Οι τροφές είναι καλό να παρασκευάζονται με σουσάμι, σπόρους και άλλους παρόμοιους καρπούς. Οι σπόροι, αλεσμένοι και μη (κολοκυθόσπορος, λιναρόσπορος, ηλιόσπορος, σουσάμι, άλφα-άλφα κ.ά.), είναι οι πιο άγνωστες και ξεχασμένες τροφές του σύγχρονου διαιτολογίου. Περιέχουν σε άφθονες ποσότητες τα απαραίτητα για τον οργανισμό ω-3 και ω-6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και κάποιες ωφέλιμες ουσίες, που λέγονται λιγνίνες και μπορούν να παίξουν ρόλο σε παθήσεις όπως ο καρκίνος, τα εγκεφαλικά και οι καρδιοπάθειες. Είναι πλούσιοι σε βιταμίνες A, C, D, K, E, όλο το σύμπλεγμα των Β και τη Β12, καθώς και όλα τα μεταλλικά στοιχεία. Είναι πλούσιοι σε πρωτεΐνες (30-35%), φυτικές ίνες, άλφα και βήτα καροτίνη, στερόλες κ.ά.

Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στο ταχίνι ολικής άλεσης και στο παστέλι, που αποτελούσαν από την αρχαιότητα τη βασική τροφή των Ελλήνων και Ρωμαίων πολεμιστών, των αθλητών και των ολυμπιονικών.

Το ταχίνι αποτελείται από 100% αλεσμένο σουσάμι, που ψήνεται με το φλοιό του (ολικής άλεσης) και κατόπιν αλέθεται. Το ταχίνι είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, βιταμίνες (Ε, Β1, Β2, νιασίνη κ.ά.), πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (ω-3 και ω-6, που μειώνουν τη χοληστερίνη) και υδατάνθρακες. Το ταχίνι είναι ακόμη πλούσιο σε ασβέστιο, κάλιο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο και σελήνιο, συμβάλλοντας στην πρόληψη της οστεοπόρωσης, στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και στην καταπολέμηση των ελευθέρων ριζών (αντιοξειδωτική δράση).

Σπάνια μια και μόνο τροφή καταφέρνει να συνδυάσει όλα αυτά τα συστατικά, που είναι αναγκαία για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού και για το λόγο αυτόν το ταχίνι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υπερ-τροφή (superfood). Επίσης, σύμφωνα με έρευνες, το ταχίνι διαθέτει αντικαρκινική δράση, ενώ ενδέχεται να δρα ανασταλτικά στη νόσο Alzheimer, στις παθήσεις της καρδιάς, στον καταρράκτη και στο διαβήτη. Το ταχίνι ολικής με μέλι αλειμμένο σε ψωμί ολικής με λίγες σταφίδες και κανέλα αποτελεί ένα πλήρες και εύγευστο πρωινό γεύμα.

Ελαιόλαδο

Ο καρπός της ελαίας, η ελιά, και ο «χρυσός» χυμός του, το ελαιόλαδο, αποτελούν δυο από τις καλύτερες τροφές που μπορεί να καταναλώνει ο άνθρωπος. Περιέχουν σε μεγάλες ποσότητες μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, βιταμίνες Α, Ε, αλλά και διάφορες πολυφαινόλες. Η ευεργετική αξία του ελαιολάδου στο μεσογειακό πρότυπο διατροφής οφείλεται κυρίως στην περιεκτικότητά του σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, που έχουν συνδεθεί με τη διατήρηση της υγείας του καρδιαγγειακού συστήματος.

Επιπλέον, η αντιοξειδωτική δράση της βιταμίνης Ε του ελαιολάδου έχει συσχετιστεί και με την πρόληψη της πρόωρης γήρανσης, ενώ φαίνεται πως η επαρκής πρόσληψή της έχει συνδεθεί με την προστασία από εκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Alzheimer. Το ελαιόλαδο, επομένως, παρουσιάζει ισχυρή αντιοξειδωτική, αντιγηραντική και θεραπευτική δράση απέναντι σε πολλές ασθένειες.

Μέλι

Η σημασία του γλυκού στη διατροφή μας είναι δεδομένη, αλλά από την άλλη και οι επεξεργασμένες γλυκαντικές ουσίες, όπως η λευκή ζάχαρη, η γλυκόζη, η φρουκτόζη κ.ά., καταστρέφουν σταδιακά την υγεία μας. Για το λόγο αυτό, μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις παραπάνω γλυκές, αλλά επιβλαβείς ουσίες με μαύρη ζάχαρη, μαύρη μελάσα, πετιμέζι, μέλι, σιρόπι σφενδάμου και μερικές ακόμη φυσικές ακατέργαστες γλυκαντικές ουσίες, οι οποίες όταν καταναλώνονται σε μικρές ποσότητες μπορεί να είναι εξαιρετικές, γευστικά αλλά και οργανικά. Οι φυσικές αυτές ουσίες είναι πολύ πλούσιες σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και μεταλλικά άλατα. Μπορούμε, επομένως, με μέτρο να χρησιμοποιούμε τις γλυκές αυτές φυσικές ουσίες σε κέικ ολικής άλεσης, με μούσλι, στα ροφήματά μας ή όπου αλλού επιθυμούμε.

Αποξηραμένα φρούτα

Τα αποξηραμένα φρούτα (σύκα, δαμάσκηνα, χουρμάδες, σταφίδες κ.ά.), που αποτελούν σπουδαίες πηγές μετάλλων και ιχνοστοιχείων, είναι εξαιρετική επιλογή ως γλυκό για όλες τις ώρες της ημέρας, παρέχοντας δύναμη και ενέργεια. Τα φρούτα συνιστάται να καταναλώνονται πριν από τα γεύματα (μισή με μια ώρα) ή μεταξύ των γευμάτων και όχι αμέσως μετά τα γεύματα.