- Τι είναι η γαστρεντερίτιδα;Τι είναι η γαστρεντερίτιδα;
- Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας;Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας;
- Μέτρα πρόληψης της γαστρεντερίτιδαςΜέτρα πρόληψης της γαστρεντερίτιδας
- Τι να φάω όταν έχω γαστρεντερίτιδα;Τι να φάω όταν έχω γαστρεντερίτιδα;
- Τροφές κατάλληλες για γαστρεντερίτιδαΤροφές κατάλληλες για γαστρεντερίτιδα
- Ποιες τροφές να αποφύγω εάν έχω γαστρεντερίτιδα;Ποιες τροφές να αποφύγω εάν έχω γαστρεντερίτιδα;
- ΣυμπεράσματαΣυμπεράσματα
Τι είναι η γαστρεντερίτιδα;
Η γαστρεντερίτιδα είναι μια πάθηση που περιλαμβάνει φλεγμονή του βλεννογόνου του στομάχου, του λεπτού και παχέος εντέρου και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας, όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου ευθύνεται για μεγάλη θνησιμότητα κυρίως μεταξύ των παιδιών, αλλά και στον αναπτυγμένο κόσμο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η γαστρεντερίτιδα προκαλείται από κάποιο λοιμώδη παράγοντα, όπως:
- βακτηρίδια – βακτηριακή γαστρεντερίτιδα (π.χ. σαλμονέλα, καμπυλοβακτηρίδιο, σιγκέλλα κ.ά.),
- παράσιτα – παρασιτική γαστρεντερίτιδα (π.χ. πρωτόζωα όπως Giardia lamblia) και
- ιούς – ιογενής γαστρεντερίτιδα (π.χ. ροταϊούς, νοροϊούς, αδενοϊούς, αστροϊούς κ.ά.), οι οποίοι αποτελούν το πιο σύνηθες αίτιο γαστρεντερίτιδας.
Ωστόσο, η γαστρεντερίτιδα μπορεί να οφείλεται σε μη λοιμώδη αίτια, όπως φάρμακα και χημικές τοξίνες (π.χ. μέταλλα, φυτικές ουσίες), φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, διάφορα σπάνια νοσήματα κ.ά. Σπάνια, η γαστρεντερίτιδα είναι αποτέλεσμα αλλεργικής κατάστασης (ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα) ή τροφικής αλλεργίας.
Όταν η πηγή μόλυνσης είναι τα τρόφιμα, τότε αναφερόμαστε σε τροφική δηλητηρίαση. Η τροφική δηλητηρίαση αποτελεί κύρια αιτία γαστρεντερίτιδας. Κάθε χρόνο, εκτιμάται ότι 1 στους 6 Αμερικανούς (ή 48 εκατομμύρια άνθρωποι) προσβάλλονται, 128.000 νοσηλεύονται και 3.000 πεθαίνουν από τροφιμογενές νόσημα.
Η διάγνωση της γαστρεντερίτιδας μπορεί να γίνει με κλινική εξέταση, λήψη λεπτομερούς ιστορικού (π.χ. ιατρικό ιστορικό, ιστορικό πρόσφατης επαφής του ατόμου με μολυσμένα τρόφιμα, νερό ή άτομα που έχουν μολυνθεί, πρόσφατη χρήση αντιβιοτικών κ.ά.), εργαστηριακές εξετάσεις (π.χ. μικροσκοπική εξέταση κοπράνων).
Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ορισμένων μόνο ειδών βακτηρίων που προκαλούν γαστρεντερίτιδα.
Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας;
Ο τύπος και η σοβαρότητα των συμπτωμάτων εξαρτώνται από τον τύπο και την ποσότητα του μικροοργανισμού ή της τοξίνης που προσβάλλει τον οργανισμό και ποικίλλουν επίσης ανάλογα με την ανθεκτικότητα του ατόμου.
Τα συμπτώματα συχνά αρχίζουν ξαφνικά με απώλεια όρεξης, ναυτία ή εμετό. Μπορεί να υπάρχει πόνος, πρήξιμο και κράμπες στην κοιλιά. Η διάρροια είναι το πιο κοινό σύμπτωμα και μπορεί να συνοδεύεται από ορατό αίμα και βλέννα. Πιο σπάνια, ο ασθενής μπορεί να έχει πυρετό, μυϊκούς πόνους, ρίγη, πονοκέφαλο και να αισθάνεται δυσφορία, κόπωση και γενικά άρρωστος.
Συνήθως τα συμπτώματα είναι ήπια, χωρίς να είναι αναγκαία η επίσκεψη στο γιατρό. Ωστόσο, εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά τα συμπτώματα αυτά και δεν αναπληρωθούν επαρκώς τα υγρά που χάνει ο ασθενής ή εξαιτίας ενός προϋπάρχοντος προβλήματος υγείας που επιδεινώνει την κατάσταση του ατόμου, ενδέχεται να χρειαστεί νοσηλεία. Ωστόσο, στις αναπτυγμένες χώρες, ο κίνδυνος θανάτου από γαστρεντερίτιδα, τις περισσότερες φορές, είναι αρκετά χαμηλός.
Τα συμπτώματα της ιογενούς γαστρεντερίτιδας εμφανίζονται συνήθως τις πρώτες 24-48 ώρες από την έκθεση του ατόμου στον ιό και έχουν διάρκεια περίπου 2-3 ημέρες. Ωστόσο, ανάλογα με τον ιό που προκάλεσε το νόσημα και τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του ατόμου (ιατρικό ιστορικό, λήψη φαρμάκων κλπ.) ο χρόνος ανάρρωσης μπορεί να είναι μεγαλύτερος.
Μέτρα πρόληψης της γαστρεντερίτιδας
1. Εφαρμόζουμε ορθά τους κανόνες υγιεινής.
2. Αποφεύγουμε την παραμονή στον ίδιο χώρο και την επαφή με άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα γαστρεντερίτιδας.
3. Πλένουμε και απολυμαίνουμε άμεσα μολυσμένα αντικείμενα (π.χ. ρούχα, εσώρουχα, πετσέτες, κλινοσκεπάσματα κλπ.).
4. Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε σκεύη και προσωπικά αντικείμενα (π.χ. ποτήρια, πιάτα, πετσέτες κλπ.) από κοινού με άλλα άτομα.
5. Καθαρίζουμε και απολυμαίνουμε τακτικά την τουαλέτα του σπιτιού. Αποφεύγουμε τη χρήση τουαλέτας εκτός σπιτιού, εάν δεν υπάρχει άμεση ανάγκη.
6. Χρησιμοποιούμε αντισηπτικό χεριών όταν βρισκόμαστε εκτός σπιτιού και δεν είναι εφικτό να πλύνουμε τα χέρια μας με νερό και σαπούνι.
7. Πλένουμε σχολαστικά και απολυμαίνουμε τις επιφάνειες και τα σκεύη που χρησιμοποιούμε στην κουζίνα.
8. Πλένουμε καλά τα τρόφιμα, ιδιαίτερα εκείνα που πρόκειται να καταναλωθούν ωμά (π.χ. φρούτα και λαχανικά), αλλά και πριν το μαγείρεμα.
9. Χρησιμοποιούμε διαφορετικά σκεύη και εξοπλισμό για τη διαχείριση ωμών τροφίμων.
10. Αποφεύγουμε την κατανάλωση ωμών ή ατελώς ψημένων κρεάτων, ψαριών και οργανικών βιταμινούχων παρασκευασμάτων.
11. Μαγειρεύουμε τα οστρακοειδή πριν τα καταναλώσουμε.
12. Ελέγχουμε πάντα την ημερομηνία λήξης των τροφίμων (τελική ημερομηνία ανάλωσης που αναγράφεται στις ετικέτες νωπών, ευαλλοίωτων τροφίμων, ψαριών, κρεάτων, σαλατών και γαλακτοκομικών προϊόντων ως «κατανάλωση μέχρι…» ή «ανάλωση έως…» ή «use by…») και φροντίζουμε να τα καταναλώσουμε πριν το πέρας αυτής.
13. Διαχωρίζουμε τα ωμά από τα μαγειρεμένα τρόφιμα εντός και εκτός ψυγείου και χρησιμοποιούμε διαφορετικό εξοπλισμό κατά το χειρισμό τους, ώστε να μην έρχονται σε επαφή και υπάρξει κίνδυνος επιμόλυνσης.
14. Αποφεύγουμε την κατανάλωση μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ για τα γαλακτοκομικά προϊόντα του εμπορίου επιλέγουμε εκείνα που προέρχονται από πιστοποιημένο τυροκομείο.
15. Αποφεύγουμε την κολύμβηση ή/και την πόση φρέσκου νερού από ποτάμια και λίμνες.
16. Επιλέγουμε ασφαλές και γνωστής προέλευσης νερό (για πόση, βούρτσισμα δοντιών και μαγείρεμα). Ειδικά κατά τη διάρκεια ταξιδιού σε αναπτυσσόμενες χώρες, που θεωρούνται υψηλής επικινδυνότητας, καλό είναι να πίνουμε εμφιαλωμένο νερό και να αποφύγουμε τα παγάκια, καθώς υπάρχει κίνδυνος το νερό από το οποίο προέρχονται να είναι μολυσμένο. Επιπλέον, αποφεύγουμε την κατανάλωση ωμών ή ατελώς μαγειρεμένων τροφίμων (κρέας, ψάρια/οστρακοειδή, φρούτα που δεν ξεφλουδίζονται, λαχανικά) και τροφίμων από υπαίθριες αγορές.
17. Δεν αποψύχουμε τα τρόφιμα σε θερμοκρασία δωματίου, αλλά στο ψυγείο, δηλαδή μεταφέρουμε τα κατεψυγμένα τρόφιμα από την κατάψυξη στη συντήρηση μέχρι να αποψυχθούν πλήρως, πριν το μαγείρεμα. Μετά την απόψυξη, τα τρόφιμα θα πρέπει να μαγειρεύονται εντός μιας ώρας.
18. Διατηρούμε τη θερμοκρασία του φαγητού είτε πάνω από τους 60οC ή κάτω από τους 4οC.
19. Το μαγειρεμένο φαγητό που έχει διατηρηθεί σε θερμοκρασία μεταξύ 5-60οC έως και 2 ώρες θα πρέπει να το καταναλώσουμε άμεσα ή να το ψύξουμε, σε περίπτωση που επιθυμούμε να το καταναλώσουμε αργότερα, διαφορετικά το πετάμε.
20. Δεν επαναθερμαίνουμε το φαγητό πάνω από μια φορά.
21. Συστήνεται η χρήση γαντιών μιας χρήσης για το χειρισμό δυνητικά μολυσμένων αντικειμένων. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει η χρήση γαντιών να υποκαθιστά το πλύσιμο των χεριών.
22. Πλένουμε τακτικά και σχολαστικά τα χέρια μας με χλιαρό νερό και σαπούνι για τουλάχιστον 15 δευτερόλεπτα και χρησιμοποιούμε πετσέτες μιας χρήσης για το στέγνωμα, κυρίως:
- Πριν την επαφή μας με τρόφιμα (για την προετοιμασία, το σερβίρισμα ή την κατανάλωση γευμάτων).
- Πριν την παροχή φροντίδας σε άλλους.
- Μετά τη χρήση της τουαλέτας.
- Μετά την επαφή μας με κόπρανα (π.χ. αλλαγή πάνας), εμετό, σκουπίδια, μολυσμένα αντικείμενα/επιφάνειες/ανθρώπους, τρόφιμα (ιδιαίτερα ωμά).
Εάν κατά την περίοδο των διακοπών σας διαμένετε σε τουριστικό κατάλυμα (π.χ. ξενοδοχείο) με πολλούς κοινόχρηστους χώρους και υπάρχουν κρούσματα γαστρεντερίτιδας ή εμφανίζετε εσείς συμπτώματα γαστρεντερίτιδας, καλό είναι να παραμείνετε στο δωμάτιό σας (εάν έχετε μολυνθεί), να αποφύγετε τα γεύματα στην τραπεζαρία (ζητήστε να σας φέρουν τα γεύματά σας στο δωμάτιο) και αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε την πισίνα, εφόσον υπάρχει. Οι παραπάνω συστάσεις θα πρέπει να τηρούνται ακόμα και 48 ώρες μετά την παρέλευση των συμπτωμάτων της γαστρεντερίτιδας.
Σε περίπτωση που έχετε παιδιά, συστήνεται η επίβλεψή τους στο πλύσιμο των χεριών και στην ορθή εφαρμογή των κανόνων υγιεινής (π.χ. να μην πιάνουν το φαγητό τους με τα χέρια).
Ένας από τους τρόπους πρόληψης γαστρεντερίτιδας από ροταϊό είναι ο εμβολιασμός, ο οποίος συμπεριλαμβάνεται στο ισχύον εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών παιδιών και εφήβων και πρέπει να ολοκληρώνεται έως την ηλικία των 6 μηνών το αργότερο, κατόπιν συνεννόησης με τον παιδίατρο. Δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο έναντι των υπολοίπων ιών που προκαλούν γαστρεντερίτιδα.
Η εργασία ή παραμονή σε βρεφονηπιακούς σταθμούς/νηπιαγωγεία, σχολεία, ξενώνες, γραφεία, χώρους συνεστίασης π.χ. εστιατόρια, κρουαζιερόπλοια, νοσοκομεία, η πρόσφατη παραμονή σε φάρμα ζώων, ζωολογικό κήπο, η έκθεση σε ερπετά ή οικιακά ζώα με διάρροια, η λήψη αντιβιοτικών ή άλλων φαρμάκων, πρόσφατα ή σε μόνιμη βάση (π.χ. αντιόξινα, αναστολείς της κινητικότητας του εντέρου), συνυπάρχοντα ιατρικά προβλήματα που προδιαθέτουν σε λοιμώδη διάρροια (όπως το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, ανοσοκατασταλτικά φάρμακα), ιστορικό γαστρεκτομής, ευπαθείς ηλικιακές ομάδες (βρέφη και ηλικιωμένοι), η επαγγελματική ενασχόληση με διαχείριση τροφίμων ή φροντίδα ασθενών, είναι παράγοντες που θα πρέπει να διερευνηθούν, εάν υπάρχει η υποψία ή επιβεβαίωση μόλυνσης.
Τι να φάω όταν έχω γαστρεντερίτιδα;
Κατά τη διάρκεια της γαστρεντερίτιδας, είναι σημαντικό να τρώτε όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά. Η κατάλληλη διατροφή θα βοηθήσει στην άμεση επούλωση του εντερικού βλεννογόνου και την ανάκτηση των δυνάμεων του οργανισμού. Αντιθέτως, η μη κατανάλωση φαγητού παρατείνει τη διάρροια.
Ξεκινήστε κάνοντας μικρά γεύματα και αυξήστε σταδιακά τις ποσότητες φαγητού, ανάλογα με την όρεξη και τη βελτίωση της κατάστασής σας.
Φροντίστε να ενυδατώνεστε επαρκώς πίνοντας συχνά και σε μικρές ποσότητες νερό ή κάποιο διάλυμα επανυδάτωσης (ηλεκτρολύτες) που μπορείτε να βρείτε στα φαρμακεία, ειδικά εάν σας είναι δύσκολο να φάτε π.χ. εξαιτίας μειωμένης ή έλλειψης όρεξης.
Εάν το παιδί σας θηλάζει ή τρέφεται με φόρμουλα και νοσεί, μπορεί να συνεχίσει να πίνει το γάλα του. Προσφέρετέ το πιο συχνά, σε μικρές ποσότητες. Μάλιστα, το μητρικό γάλα περιέχει πολλές ουσίες που προάγουν την ανάπτυξη του εντέρου και ανταγωνίζονται τα βακτήρια, συνεπώς, εάν θηλάζετε, συνεχίστε το θηλασμό καθ’ όλη τη διάρκεια της νόσησης.
Τροφές κατάλληλες για γαστρεντερίτιδα
Οι μαλακές τροφές φαίνεται να είναι πιο εύπεπτες και δεν επιβαρύνουν το στομάχι.
Τροφές που προτείνονται σε περίπτωση γαστρεντερίτιδας είναι οι παρακάτω:
- Άπαχα κρέατα, κοτόπουλο και ψάρια (μαγειρεμένα, χωρίς πέτσα, χωρίς καρυκεύματα ή/και λιπαρά)
- Αυγά
- Φρέσκα φρούτα π.χ. μπανάνα, αβοκάντο, πουρές μήλου ή κομπόστες φρούτων, αλλά μόνο με τα φυσικά σάκχαρα των φρούτων
- Λαχανικά καλά μαγειρεμένα π.χ. σπανάκι, καρότα, φασολάκια, κολοκυθάκι/κολοκύθα, πατάτα, παντζάρι
- Δημητριακά χωρίς ζάχαρη
- Αμυλώδη χωρίς (ή με ελάχιστες) φυτικές ίνες π.χ. λευκό ψωμί, λευκό ρύζι-λαπάς, λευκά μακαρόνια, αλμυρά κράκερς, κρέμα σιταριού
- Διαυγή υγρά π.χ. ζωμοί από κόκκαλα, χυμός μήλου
Ακόμη, μπορείτε να φτιάξετε το δικό σας διάλυμα επανυδάτωσης για αποφυγή της αφυδάτωσης, ως εξής:
– Σε 1 λίτρο καθαρό ή βρασμένο νερό προσθέτουμε ½ κ.γλ. αλάτι και 6 κ.γλ. ζάχαρη.
– Ανακατεύουμε καλά μέχρι να διαλυθούν πλήρως το αλάτι και η ζάχαρη.
– Περιμένουμε έως ότου το διάλυμά μας έρθει σε θερμοκρασία δωματίου ή το τοποθετούμε για λίγη ώρα στο ψυγείο, πριν το πιούμε.
Γενικά αποφεύγουμε το τηγάνισμα, τη χρήση μπαχαρικών, βουτύρου και άλλων λιπών ή/και ελαίων στα φαγητά μας.
Προσοχή με τα γαλακτοκομικά! Εάν ο οργανισμός σας τα ανέχεται καλά μπορείτε να δοκιμάσετε γάλα και κυρίως γαλακτοκομικά προϊόντα (γιαούρτι, κεφίρ και τυρί) με χαμηλά λιπαρά και ιδανικά χωρίς λακτόζη, συνοδεύοντάς τα με πρωτεΐνες ή σύνθετους υδατάνθρακες.
Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα προβιοτικά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της έντασης ή της διάρκειας της διάρροιας, ωστόσο, καλό είναι να συμβουλεύστε πάντα το γιατρό που σας παρακολουθεί.
Ποιες τροφές να αποφύγω εάν έχω γαστρεντερίτιδα;
- Χυμούς και ποτά με φρούτα, που περιέχουν πολλά σάκχαρα
- Αναψυκτικά ή ανθρακούχα ποτά και γενικά ροφήματα με πολλά σάκχαρα
- Αθλητικά ποτά π.χ. Gatorade
- Καφέ και ροφήματα ή αναψυκτικά με καφεΐνη
- Κρέατα με πολλά λιπαρά π.χ. μοσχάρι, χοιρινό, σολομός, σαρδέλες
- Ζωμούς και κονσερβοποιημένες ή έτοιμες σούπες
- Τηγανητά ή πλούσια σε λιπαρά τρόφιμα π.χ. πατατάκια, τηγανητές πατάτες, αρτοσκευάσματα
- Παγωτά, γρανίτες και ζελέ με ζάχαρη
- Ωμά λαχανικά π.χ. λάχανο, μπρόκολο, κουνουπίδι και κρεμμύδια
- Εσπεριδοειδή π.χ. πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ, λεμόνια και λάιμ
- Άλλα φρούτα όπως κεράσια, ανανά, σταφύλια, σύκα, σταφίδες και μούρα με σπόρους, ντομάτες
- Τα πολύ ζεστά ή κρύα ροφήματα
- Αλκοόλ
- Τα πρόσθετα σάκχαρα και τα γλυκά π.χ. καραμέλες, σοκολάτες, αναψυκτικά και τους περισσότερους χυμούς φρούτων
- Αποξηραμένα φρούτα και κομπόστες φρούτων με σιρόπι, που έχει πολλά σάκχαρα
- Δημητριακά με ζάχαρη
- Πολύ πικάντικα τρόφιμα
Δε συνιστάται η νηστεία, καθώς δε θα βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της γαστρεντερίτιδας και μάλιστα μπορεί να καθυστερήσει την ανάρρωση του ασθενούς. Επιπλέον, μια κακή διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε δυσαπορρόφηση υδατανθράκων.
Συμπεράσματα
Η γαστρεντερίτιδα μπορεί να είναι ένα ενοχλητικό πρόβλημα που επηρεάζει το γαστρεντερικό σύστημα. Ωστόσο, υπάρχουν τρόφιμα που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπισή της, καθώς και στην επαναφορά της φυσιολογικής λειτουργίας του εντέρου και την ανάρρωση του οργανισμού. Εάν νοσείτε ή παρέχετε φροντίδα σε ασθενή με γαστρεντερίτιδα, επιλέξτε ελαφριές και εύπεπτες τροφές, χωρίς φυτικές ίνες, μπαχαρικά, πολλά λιπαρά και σάκχαρα. Μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή καθώς και η επαρκής πρόσληψη νερού για την αποφυγή και αντιμετώπιση της αφυδάτωσης, κρίνονται αναγκαία.
Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τη διατροφική αντιμετώπιση της γαστρεντερίτιδας, συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία Διαιτολόγο-Διατροφολόγο ή το γιατρό που σας παρακολουθεί.
Βιβλιογραφία
1. Γαστρεντερίτιδες – Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
2. Eνημερωτικό δελτίο Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.) – 2013
3. Επιδημία νοροϊού – Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
4. Ιογενής γαστρεντερίτιδα – Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
12. Medical News Today: Food poisoning-caused gastroenteritis (2023)
13. Medscape: Bacterial gastroenteritis treatment & management (2018)
14. MSD Manual (professional & consumer version) – Overview of gastroenteritis (2022)
Κυριακή (Κέλη) Παπαδοπούλου
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, M.Sc.
Η Κέλη είναι Διαιτολόγος με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στην Κλινική Ιατρική Έρευνα και την Κλινική Διατροφή. Με γνώμονα τη Μεσογειακή Δίαιτα και έχοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο έρχεται να δώσει λύσεις στις κακές διατροφικές συνήθειες της σύγχρονης καθημερινότητας που επιβαρύνουν την ποιότητα ζωής μας. Προτεραιότητά της είναι να μεταδώσει την αγάπη και τις γνώσεις της για την ισορροπημένη διατροφή και τη σημασία της φροντίδας της ψυχικής και σωματικής μας υγείας.
